Lektion 5 / leciono kvin

<1.0>
Sie sind nun schon sehr weit ins Esperanto eingedrungen und sollten schon ohne Schwierigkeiten
einfache Fragen und Antworten formulieren können.

In dieser Lektion lernen Sie den Rest der wesentlichen Grammatik, nämlich

• die sechs Formen der Partizipien (Mittelwörter)
• das System der Länder- und Einwohnernamen,
• Maß- und Datumsangaben sowie Uhrzeiten,
• die sehr vielseitigen Bildungswurzeln (Suffixe) -ig- 'machen', 'veranlassen' und -iĝ- 'werden',

Damit haben Sie schon alles zusammen, was man für ein Gespräch oder einen Text wissen muss.
Aber um alles zu verstehen und sich elegant ausdrücken zu können, muss Ihr Wortschatz noch wesentlich weiter ausgebaut werden.

Dazu gibt es mehrere Möglichkeiten:

Sie können

• einfach anfangen, Esperanto schriftlich und mündlich zu verwenden und sich neue Wörter nach Bedarf aus einem Wörterbuch aneignen sowie
• in andere Kurstexte oder Lehrbücher schauen und sehen, welche weiteren Wörter dort vorkommen.

Aber im Prinzip haben Sie nach den vorliegenden 5 Lektionen den sprachlichen Einstieg ins Esperanto hinter sich gebracht. Am Ende der Lektion 5 sind Sie nicht mehr komencanto 'Anfänger', sondern
schon progresinto 'Fortgeschrittener'.

Doch zunächst heißt es, dazu die nun folgenden Übungen der Lektion 5 wie gewohnt sorgfältig und gründlich zu studieren.

<1.1>
Bona kaj malbona (ŝerca dialogo)
(Hugo estu viro, Toni povas esti viro aŭ virino)

<2.0>
Demandoj pri la antaŭa ĉapitro

Sekvas nun vico de demandoj.
Respondu ilin per kompletaj frazoj.

<2.1>
Kiuj personoj aperas en la dialogo supre?

<2.2>
Kiu salutas kiun?

<2.3>
Kiel fartas Hugo?

<2.4>
Kion respondas Toni ĉiam?

<2.5>
Kion manĝis Hugo?

<2.6>
Kia estis la kuko?

<2.7>
Kiel estis en la domo?

<2.8>
Kiam en ĉiu jaro varmega domo estas bona?

<2.9>
Kia estas subita varmego en la domo dum la somero?

<2.10>
Kion kaŭzas tro altaj gradoj?

<2.11>
En kiu bedaŭrinda stato estis hejtilo de Hugo?

<2.12>
Kiu tuŝis la hejtilon, kiu malbone funkciis?

<2.13>
Kion ekhavis la bopatrino per tio?

<2.14>
Kion ŝi tial subite faris?

<2.15>
Ĉu Hugo helpis al sia bopatrino?

<2.16>
Kio la bopatrino nomis Hugon?

<2.17>
Kiu poste batis kiun?

<2.18>
Kaj kion kaŭzis tiu bato?

<2.19>
Kie Hugo ekhavis vundon pro la falo?

<2.20>
Kion postulis tiam Hugo de la bopatrino?

<2.21>
Ĉu lia edzino komprenis, kion Hugo diris?

<2.22>
Ĉu Hugo ĝojis, ĉar ŝi for-iris?

<2.23>
Kion Hugo pensis tiam?

<2.24>
Ĉu li trinkis tiam nur unu glason da biero?

<2.25>
Kion faris Hugo krom tio?

<2.26>
Kiel Toni reagas al tio?

<2.27>
Kial tio estis stulta?

<2.28>
Kiom da pingloj pikas lin, pensis Hugo?

<2.29>
Ĉu Hugo tial diras "Multan dankon!" al Toni?

<2.30>
Kion faras Toni fine?

<3.0>
Ekzercu vin
Formu demandon kun kial el la sekvantaj vortoj kaj respondu ĝin uzante ĉar.

<3.1>
(Hugo, farti, malbona)

<3.2>
(domo, varmega)

<3.3>
(varmego, kompreneble, malbona)

<3.4>
(unu, hejtilo, varmega)

<3.5>
(bopatrino, vundo, fingro)

<3.6>
(Hugo, ridi)

<3.7>
(Hugo, fali, planko)

<3.8>
(kapo, dolori, li)

<3.9>
(bopatrino, tuj, for-iri)

<3.10>
(ankaŭ, edzino, Hugo, for-iri)

<3.11>
(Hugo, ne, ĝoja)

<3.12>
(trinki, botelo, biero, distranĉi, kukaĉo, manĝi, tranĉaĵo)

<3.13>
(kapti, forta, doloro)

<3.14>
(Hugo, kolera, krii, al Toni)

<4.0> <Großschreibung> <Partizipien> <-at->
Temo: La nomoj de la landoj en la mondo kaj ties loĝantoj

Ili estas formataj en Esperanto laŭ du diversaj reguloj.

<4.1> <-ad-> <-uj-> <Ländernamen>
Unua regulo:
El la nomo de la loĝanto oni formadas la lando-nomon per la sufikso -uj-.

Tial apliku la supran regulon jene:
Germano loĝas en Germanujo,
Franco loĝas en Francujo,
Slovako loĝas en Slovakujo;
ktp. por Svedo, Finno, Norvego, Dano, Brito, Anglo, Skoto, Belgo, Sviso, Hispano, Portugalo, Italo, Greko, Albano, Bulgaro, Rumano, Polo, Ĉeĥo, Hungaro, Aŭstro, Ruso, Ukraino, Estono, Latvo, Litovo, Koreo, Ĉino, Japano

<4.2> <-an-> <Einwohnernamen>
Dua regulo:
El la nomo de lando oni formadas la nomon de ties loĝanto per la sufikso -an-.

El la apliko de la supra regulo sekvas do jeno:
En Nederlando loĝas la Nederlandanoj.
En Irlando loĝas la Irlandanoj.
En Kanado loĝas la Kanadanoj,
en Usono la Usonanoj,
en Brazilo la Brazilanoj,
en Indonezio la Indonezianoj,
en Luksemburgio la Luksemburgianoj.
Sed la anoj de la urbo Luksemburgo estas la Luksemburganoj.

Bedaŭrinde oni por ĉiu nomo devas lerni, kiun regulon oni devas uzi.

<4.3>
Ekzercu:
Ĉu aldoni -an- al la radiko de la landonomo aŭ ne?

Jen sekvas listo kun nomoj de landoj.
Decidu laŭ ties strukturo, ĉu vi devas apliki la supran duan regulon.
Se jes, metu -an- malantaŭ la radikon por ricevi la nomon de la loĝanto.
Se ne, simple prenu la landonomon sen -uj-.

Se vi resumas:
Ĉu vi havis bonan sukceson?
La ekzerco estis plej ofte facila, ĉu ne?

<5.0>
La nasko de la "interna ideo": De kie Esperanto devenas

<5.1>
Multaj homoj demandas pri la deveno de Esperanto.
La lingvon Esperanto elpensis Ludwig Lazarus Zamenhof en la 19a (dek-naŭa) jar-cento.
Li vivis en Białistok, kiu tiu-tempe estis urbo en la ŝtato Rusujo, hodiaŭ tamen en Polujo.
Tie loĝis homoj el multaj nacioj: Rusoj, Poloj, Litovoj, Germanoj,
inter ili ankaŭ Judoj kiel la familio Zamenhof.
Tiuj ĉi homoj kompreneble havis diversajn naciajn lingvojn kaj ne komprenis unu la alian.
Kiu povis plej ofte uzi sian gepatran lingvon kiel komunikilon, estis en la situacio de superulo,
dum la aliaj des pli sentis sin subuloj.
Tial ne malofte okazis, ke ili koleris inter si kaj iafoje eĉ estis malamikoj, kiel Zamenhof rimarkis.

<5.2>
<-it-> <-ont-> <Partizipien>
La juna Zamenhof esperis, ke komuna lingvo povos solvi tiun problemon.
Nome, ju pli bone ĉiu komprenas la aliajn, des pli facile oni povas vivi kune en paco.

Li tamen demandis sin: Kiun lingvon oni prenu kiel estontan komunan?
Por komuniki inter diversaj nacioj, li pensis,
certe taŭgos nur neŭtrala lingvo, kiu estas la gepatra lingvo de neniu.
Tial nur elpensita lingvo povas esti pli-malpli neŭtrala lingvo.

Do, jam kiel junulo, Zamenhof komencis la projekton, konstrui novan lingvon kiel bonegan komunikilon, same facile lerneblan kaj instrueblan.
Laŭ lia plano tiu ligu homojn kun diversaj kulturoj,
tiel ke ili sentu sin anoj de la homaro. Tion li nomis "interna ideo".

<5.3> <-int-> <Partizipien>
Tamen Zamenhof ne studis lingvojn, sed medicinon, do, kiel kuraci homojn.
Tial la studinta Ludwig fine tute ne estis lingvisto, sed kuracisto.
Ĉar li kuracadis ankaŭ tiujn homojn, kiuj ne povis pagi lin, li ne havis multan monon.
Bonŝance lia amata edzino havis bonvolan patron.
Kiam Zamenhof eldonis la unuan Esperanto-libron, lia riĉa bopatro donis la necesan sumon.
La tiel nomata Unua Libro aperis en la jaro 1887 (mil okcent okdek sep).
Ekde la eldono de tiu unua Esperanto-libro la Esperantistoj informis pri sia internacia lingvo.
Tial multaj homoj volonte lernis Esperanton - ĝis hodiaŭ.

<6.0> <Buchstabieren>
Respondu jenajn demandojn pri la supra teksto

<6.1>
Kiu estas la nomo de la viro, kiu elpensis Esperanton?

<6.2>
En kiu jarcento li vivis, kaj kiun profesion li havis?

<6.3>
Ĉu Polo, Ruso, Judo? Kio estis L.L. (elparolu: Lo-Lo) Zamenhof laŭ sia pasporto kaj kio laŭ sia kulturo?

<6.4>
Kiun problemon havis la urbo Białistok, en kiu L.L. Zamenhof loĝis?

<6.5>
Kial homoj el diversaj nacioj estis iafoje malamikoj inter si?

<6.6>
Kio laŭ la plano de Zamenhof estas la solvo por la homaro, kiel facile interkomuniki en la mondo?

<6.7>
Kian lingvon li konstruis?

<6.8>
Kion sentu la homoj, kiuj lernos tiun lingvon?

<6.9>
Kiel Zamenhof nomis tiun celon de Esperanto?

<6.10>
Ĉu li jam estis kuracisto, kiam li komencis?

<6.11>
Ĉu li kiel kuracisto estis bone pagata kaj riĉa?

<6.12>
Kial Zamenhof kiel eldonisto de la unua Esperanto-libro ne pagis la eldonon mem?

<6.13>
De kio vi scias, ke Zamenhof havis edzinon?

<6.14>
Kia estis lia bopatro?

<6.15>
Kion laŭdindan faris la bopatro?

<6.16>
Kiam do la unua Esperanto-libro povis aperi?

<6.17>
Ĉu Esperanto estis poste lernata de nur malmultaj homoj?

<7.0>
Formu kompletajn frazojn el jenaj vortoj

<7.1>
(Ludwig Lazarus Zamenhof, elpensi, Esperanto)

<7.2>
(en la 19a jarcento)

<7.3>
(deveni, familio, anoj, Ruso, pasporto, Judo, kulturoo)

<7.4>
(urbo, homo, multa, nacio)

<7.5>
(pensi, ke, komuna, lingvo, solvi, problemo, internacia, komuniki)

<7.6>
(elpensi, lingvo, pli-malpli, neŭtrala)

<7.7>
(junulo, komenci, konstrui, nova)

<7.8>
(Zamenhof, havi, profesio, kuraci)

<7.9>
(kuraci, ankaŭ, homo, povi, pagi)

<7.10>
(tial, havi, mono, sed, bopatro, riĉa)

<7.11>
(unu, libro, aperi, jaro, 1887)

<7.12>
(ekde, multaj, lerni, Esperanto)

<8.0> <Maßangaben>
Temo: Indiko de mezuro
(Spezielles Satzattribut: Angabe eines Maßes)

Regulo:
Same kiel por gramatika objekto kaj indiko de direkto),
la finaĵo -n estas ankaŭ la marko por indiki mezuron.
Ĝi respondas al demandoj "Kiel (longa, alta, ...)" aŭ "Kiom (kostas, pezas, ...)".

Ekzempla frazo:
La bofrato estas 33 jarojn aĝa.

"33 jarojn" estas indiko de mezuro: Kiel aĝa estas la bofrato? – 33 jarojn!

Informu vin pri detaloj en la gramatiko de tiu ĉi leciono!

Formu nun mem kompletajn frazojn el la sekvantaj vicoj de apartaj vortoj,
uzante nombrovortojn por nombroj.

Ekzemple: (mia, domo, 7,50 m, alta) =>
Mia domo estas sep metrojn kaj kvindek centimetrojn alta.

Post ĉiu frazo formu la demandon pri la indiko de mezuro.
Ekzemple por la supra frazo: Kiel alta estas la domo?
Ankaŭ respondu ripetante la indikon de mezuro: 7,50 m

<8.1>
(maro, povi, esti, 12.000 m, profunda)

<8.2>
(vojo, preskaŭ, 6,50 m, larĝa)

<8.3>
(haro, pezi, malpli, ol, 1, gramo)

<8.4>
(nia filo, studi, urbo, 130, kilometro, for, de, familio)

<8.5>
(tia, maŝino, povi, pezi, 300, kilogramo)

<8.6>
(hieraŭ, avo, iri, 2 m, preter, nepo, sen vidi lin)

<8.7> <-ej->
(mia nevino, iri, 3 km, lernejo)

<8.8>
(ludo, kun, tuta, familio, daŭri, hieraŭ, 3, horo, 30, minuto)

<8.9>
(Bruno, veturi, preskaŭ, 15 km, sia laborejo)

<8.10>
(kuirejo, nia domo, 3,40 m, longa, 3,20 m larĝa, 2,60 m alta)

<8.11>
(laŭ, regulo, poŝto, tiu ĉi, letero, ne, rajti, pezi, pli ol, 20, gramo)

<8.12>
(ĉiu, kvara, dimanĉo, bo-gepatroj, inviti, edzino, mi, komuna, tagmanĝo)

<8.13>
(tiu ĉi, skatolo, dolĉaĵo, kosti, 12,75 €)

<8.14>
(en, Italujo, Birgit, jam, 3, fojo, esti, sed, nur, 1, fojo, viziti, Romo)

<8.15>
(ankaŭ, loke, uzi, telefono, kosti, kelka, mono, tamen, plej ofte, nur, kelkaj, monero)

<8.16> (fiśo, salti, pli ol, 1 m, alte, el, akvo)

<8.17> (amikino de mi, naski, filino, 30, tago, antaŭ, dato, kuracisto, diri)

<8.18> (geknaboj, lerni, po, 5, horoj, dum, 1 tago, lernejo)

<8.19> (ĉambro, kosti, po, 30 €, por, persono, nokto)

Nun estu atenta:
Oni ne markas per -n indikon de mezuro, kiu ne respondas al Kiel aŭ Kiom.
Nome, tiam ĝi ne estas atributo, ekzemple starante malantaŭ prepozicio aŭ estante alia parto de la frazo (subjekto, ...).
Sekvas nun kelkaj ekzemplaj frazoj.

<8.20> (profundo, rivero, esti, nur, 125 cm) (Kio ...?)

<8.21> (15 km, estas, longa vojo, laborejo) (Kio ... ?)

<8.22> (alto de Bruno, esti, pli ol, 190 cm) (Kio ... ?)

<8.23> (prezo, skatolo, dolĉaĵo, esti, 12,75 €) (Kio ... ?)

<8.24> (plej, alta, korpa, varmo, sana, homo, 37 gradoj) (Kio ... ?)

<8.25> (fiŝo, fari, salto, de preskaŭ, 1 m) (De kiom da ... ?)

<8.26> (ordinara, letero, ne, rajti, havi, pezo, de, pli, ol, 20 gramoj) (De kiom da ... ?)

<9.0> <Zeitangaben>
Temo: Indiko de tempo (punkto aŭ daŭro)

Indiko de tempo respondas al la demandoj Kiam? (tempopunkto) kaj Kiel longe? (tempodaŭro).
Oni indikas tempon per la prepozicioj je, en, dum, ... aŭ per marko -n, ekzemple:

• dum tri tagoj = tri tagojn
• dum ĵaŭdo / en ĵaŭdo = ĵaŭdon
• en ĉiu jaro = ĉiun jaron

En la antaŭa ekzerco jam aperis la ekzemploj:

- Kiam / Kiel ofte miaj bo-gepatroj invitas mian edzinon kaj min al komuna tagmanĝo?
- En ĉiu kvara dimanĉo / Ĉiun kvaran dimanĉon ...

Por scipovi respondi al ĉiaj demandoj pri la tempo, informu vin pri

• la vortoj por la unuoj de tempo,
• la nomoj de la tagoj de la semajno kaj
• la nomoj de la monatoj de la jaro.

<9.1> La tempo-unuoj

La temp-unuoj estas:
sekundo, minuto, horo, tago, semajno, monato, jaro

Pli grandaj unuoj estas:
por deko da jaroj: jar-deko,
por cento da jaroj: jar-cento,
por milo da jaroj: jar-milo.

<9.2> La tagoj de la semajno

La nomoj de la tagoj de la semajno estas tre similaj al la Francaj vortoj:
dimanĉo, lundo, mardo, merkredo, ĵaŭdo, vendredo kaj sabato.

<9.3> La monatoj

La nomoj de la monatoj de la jaro estas tre simplaj por homoj, kiuj konas la Germanajn vortojn:
januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio, julio, aŭgusto, septembro, oktobro, novembro, decembro.

<9.4> <Datum und Tageszeit> <-on->
Indiko de tempopunkto: dato kaj tagotempo

Daton oni indikas kiel en jenaj ekzemplaj frazoj:

La unua (tago) de majo estas ferio en multaj landoj.
Je la unua (tago) de majo / La unuan (tagon) de majo
oni ankaŭ en Hispanujo ne laboras.
La someraj ferioj estas de la dek-kvina de junio ĝis la dudeka de aŭgusto.
La Unua Libro aperis la dudek-sesan de julio mil okcent okdek sep post Kristo.

Tagotempon oni indikas jene:

- Kioma horo estas?
- Estas la sesa (horo) kaj dudek minutoj.

Unu tago daŭras de la nula (horo) ĝis la dudek-kvara (horo).

Nia tagmanĝo ĉiam estas je la dek-dua horo kaj tridek minutoj / ... kaj duona (horo).

Ni ekveturos per nia aŭto je la sepa horo kaj dek kvin minutoj / ... kaj kvarona (horo).
La ŝipo re-estos la okan horon kaj kvardek kvin minutojn / ... kaj tri-kvaronan (horon).

<10.0> <Datum und Tageszeit>
Temo: Anonco de Esperanto-kurso

Ekzerca teksto kun diversaj indikoj de tempo, kompletigu la sekvajn frazojn!

<10.1>
{Vom 3.1. bis 27.3.} okazos Esperanto-kurso en la universitato.
Ĝi estas por freŝaj komencantoj, do sen jamaj scioj de Esperanto.

{Jeden Donnerstag} la instruo havos dek instru-horojn de kvin partoj de tri-kvarona horo en kvin partoj de duoblaj instru-horoj.
Ĉiu parto daŭros do dufoje tri-kvaronan horon.

<10.2>
La unua parto de instruo ekos je {8:15 Uhr = die 8. Stunde und 15 Minuten},
la dua parto je {10:15 Uhr = die 10. Stunde und 15 Minuten}.
Inter la partoj estos paŭzo de {eine halbe Stunde}.

{Nach dem Mittagessen} en la studenta manĝejo
komenciĝos la instruo kun la tria parto je la unua (horo) kaj kvarona (horo).

La kvara parto estos je {3:15 Uhr = die 3. [Stunde] und eine Viertelstunde},
kaj la kvina parto same {2 Stunden} poste, do je {5:15 Uhr = die 5. [Stunde] und eine Viertelstunde}.

<10.3>
Instruos profesoro doktoro Robert Hanzen el Aŭstrujo, tre sperta Esperanto-instruisto.
Se vi la tutan tempon ĉe-estis, la kurs-estro pretas,
ekzameni vin post la kurso, kaj poste komunikos skribe, ĉu vi estis sukcesa.

La kurso kostas entute 120 (cent dudek) eŭrojn,
de kiu sumo oni trionon antaŭpagu {1 Woche} antaŭ la komenco.

<10.4>
Bonvolu anonci vin baldaŭ al la suba adreso!
Ju pli frue vi aliĝas, des pli bone, ĉar estas nur dek kvin lokoj.

Adreso:
Prof. (lies: profesoro) d-ro (lies: doktoro) Robert Hanzen,
ret-adreso: <hanzen@uni-urbo.eo>

<10.5>
Bv. respondi la sekvantajn demandojn pri la supra teksto!

Unua demando: En kiuj monatoj okazos la supre anoncita kurso?

Dua demando: Kie okazos la kurso?

Tria demando: Ĉu la kurso estas por jamaj parolantoj de Esperanto?

Kvara demando: En kiu tago de la semajno okazos la kurso?

Kvina demando: Je kioma horo ekos la unua parto de la instruo?

Sesa demando: Dum kiom da partoj oni lernos ĉiun ĵaŭdon?

Sepa demando: Kaj kiel longe daŭros unu parto?

Oka demando: Kiel longa estos la paŭzo inter du partoj?

Naŭa demando: Kie la kursanoj tagmanĝos?

Deka demando: Ĉu la kursestro estas Aŭstro?

Dek-unua demando: Kiom kostas la kurso? Ĉu 120 cendojn?

Dek-dua demando: Kio estas la kondiĉo, kiom kaj kiam oni antaŭpagu por la kurso?

Dek-tria demando: Kiom da lokoj havas la kurso?

Dek-kvara demando: Ĉu sufiĉas, se oni anoncas sin maljam post longa tempo?

Dek-kvina demando: Kiun eĥon oni ricevos post eventuala ekzameno?

<11.0> Ripeto:
Konstru-radikoj de Esperanto, kiujn vi jam konas

Vi lernis jam tridek tri specialajn vorterojn por konstrui novajn vortojn en Esperanto.
Kiel vi jam scias, "Esperanto en dialogo" nomas ilin "konstru-radikoj",
ĉar ili ne nur estas vorteroj, sed ankaŭ radikoj.
Konstruradikoj povas esti, aŭ antaŭsilaboj, aŭ sufiksoj.

Antaŭsilaboj estas: bo-, ĉef-, dis-, ek-, fi-, ge-, mal-, mis-, re-
Sufiksoj estas: -aĉ-, -ad-, -aĵ-, -an-, -ar-, -ebl-, -ec-, -eg-, -ej-, -em-, -er-, -estr-, -et-, -id-, -il-, -in-, -ind-, -ism-, -ist-, -obl-, -on-, -uj-, -ul-, -um-

Enmetu nun en la sekvantajn frazojn la ĝustan konstruradikon ĉie (!), kie estas truo, indikata per {?}:

<11.1>
Granda, hejm{?}a seĝo estas seĝ{?}o.

<11.2>
Riĉa homo estas riĉ{?}o.

<11.3>
Por manĝi oni bezonas manĝ{?}on, kaj ĉiuj manĝ{?}oj kune estas la manĝ{?}{?}o.

<11.4>
Malgranda kato estas kat{?}o.

<11.5>
La familio de mia edzo estas mia {?}familio.

<11.6>
Kiam aŭto komencas veturi, tiam ĝi {?}veturas.

<11.7>
Virino, kies profesio estas eduki, estas eduk{?}{?}o.

<11.8>
Via deziro bedaŭr{?}e ne estas plen{?}{?}a.

<11.9>
Kiu ne havas bonan koron, estas {?}bonkor{?}o.

<11.10>
La fratoj kaj la fratinoj de mia edzino estas miaj {?}{?}fratoj.

<11.11> <vir- bei Tieren>
La hundino havis tri vir-hund{?}ojn kaj du hund{?}{?}ojn.

<11.12>
Du{?}o el la aktiv{?}oj estis maldekstr{?}oj.

<11.13>
Esperanto estas ne nur pli rapide lern{?}a, sed ankaŭ pli facile instru{?}a ol aliaj fremdaj lingvoj.

<11.14>
La sonoj de muziko venas el la aŭd{?}o, kaj oni parolas en la parol{?}on.

<11.15>
Botelo taŭgas kiel lakt{?}o.

<11.16>
Homo, kiu vivas en urbo, estas urb{?}o.

<11.17>
Libroj aper{?}as en eldon{?}o.

<11.18>
Se vi je la unua fojo ne sukcesas, peti iun pri helpo en {?}facila afero, simple {?}petu lin.

<11.19>
Dum mono estas pag{?}o, lingvo estas komunik{?}o.

<11.20>
Lakto estas senalkohol{?}o.

<11.21> Tre malmulte estas iom{?}e.

<11.22>
Dua ekzempl{?}o de skrib{?}o estas du{?}{?}o.

<11.23>
Kiu ĉiam emas manĝi, estas manĝ{?}{?}o, kaj kiu ĉiam emas dormi, estas dorm{?}{?}o.

<11.24>
Kiu neniam {?}as labori, estas {?}labor{?}{?}o.

<11.25>
La instru{?}o {?}donas en la lern{?}o tekston al ĉiuj lern{?}{?}oj.

<11.26>
Kiam iu agas aŭ parolas kiel {?}ulo, la ĉeestantoj vokas "Fi! Fi!".

<11.27>
Atentu, ke oni facile {?}komprenas vin, se vi elparolas la Esperantan sonon z kiel c!

<11.28>
Homo, kiu vivas inter kampoj, loĝas en la kamp{?}o kaj do estas kamp{?}{?}o.

<11.29>
Kelkaj fremd{?}oj iras piede preter la multaj vid{?}{?}oj tra la vizit{?}a urbo.

<11.30>
Unu vorto por "punkto de la programo" estas program{?}o.

<11.31>
La {?}o de iu urbo estas la urb{?}o.

<11.32>
Ĉevalo en malbona stato estas ĉeval{?}o.

<11.33>
La alkohol{?}o rompis la ten{?}on de la glaso.

<11.34>
La instruo de la vegetar{?}o rekomendas, manĝi nur vegetare.

<12.0>
Formu frazojn per Kiam – tiam

Ekzemple:
(vol, telefon) (ĉiam, hav, nur, malĝust, moner)
=> Kiam oni volas telefoni, tiam oni ĉiam havas nur malĝustajn monerojn.

<12.1>
(vintr) (varm, dom, bon)

<12.2>
(parenc, vizit) (mi, ĝoj)

<12.3>
(vund, fingr) (malĝoj)

<12.4>
(mi, dorm, lit) (surhav, noktovest)

<12.5>
(oni, demand) (oni, ricev, respond)

<12.6>
(lakt, en, botel, varmet) (beb, pov, trink)

<12.7>
(patr, lud, kun, beb) (ĝi, ridet)

<12.8>
(bopatrin, salt, kriant) (Hugo, rid)

<12.9>
(bopatrin, Hugo, bat) (li, fal, plank)

<12.10>
(Hugo, dir, al, bopatrin, ke, tuj, for-ir, el, dom) (ankaŭ, edzin, for-ir)

<12.11>
(Zamenhof, est, jun) (loĝ, en, urb, viv, an, mult, naci)

<12.12>
(Zamenhof, est, kuracist) (kurac, ankaŭ, hom, kiu, ne, mult, mon)

<12.13>
(Zamenhof, ne pov, pag, unua, Esperant, libr) (bopatr, pag)

<12.14>
En kiuj frazoj taŭgas ankaŭ se?
En kiuj certe ne?
Ĉu vi povas diri, kial (ne)?

<13.0> <indirekte Rede>
Ripeto: Rekta kaj nerekta paroloj

El frazo kun rekta parolo formu frazon kun nerekta parolo.
Atentu la tempon!

Ekzemploj:

Hugo diras: "Bopatrino, tuj for-iru el nia domo!" =>

Kaj nun estas via vico:

<13.3>
Hugo pensis: "La bopatrino estas vundita, ĉar śi tuśis la aĉan hejtilon." => ...

<13.4>
Hugo ne timis: "Mi ricevos kruelajn dolorojn, post kiam mi manĝis malfreŝan kukon." => ...

<13.5>
Duonan horon antaŭe mi aŭdis: "La telefono eksonas." => ...

<13.6>
Kiam mi venis hejmen, mi vidis: "Mia patro jam venis kaj sidas en la kuirejo." => ...

<13.7>
Morgaŭ mia edzino certe repetos min: "Bv. meti la manĝilaron sur la tablon!" => ...

Nun al pli alta nivelo! Formu rekte frazojn kun nerekta parolo

<13.8>
Mi petas vin, ke
(ni, duonigi, daŭro, sekvanta, Esperanto-kurso)

<13.9>
La eta knabo kritikis, ke (familio, ne, povi, pagi, poŝtelefono, por, li). => ...

<13.10>
Mia amiko komunikis al mi, ke (li, morgaŭ, veni, en, nia, urbo).

<13.11>
Lia edzino ne povis informi Hugon, ke (kuko, ne, plu, freŝa).

<13.12>
Zamenhof pensis, ke (per, neŭtrala, lingvo, povi, helpi, al, homaro).

<13.13>
La gepatroj mallaŭdis, ke (Bruno, havi, tro, longa, hararo).

<13.14>
Mia bopatro scias, ke (li, baldaŭ, havi, multa mono).

<13.15>
Hugo ŝercis, ke (unu, varmega, hejtilo, ne, kaŭzi, varma, somero).

<13.16>
Hugo kriis fine, ke (Toni, ĉiam, diri, nur, "Tio estas bona" kaj "Tio estas malbona").

<14.0> <-ig-> <-iĝ-> <Gebrauch von -ig- und -iĝ->
La sufiksoj -ig- kaj -iĝ-

La signifo de la konstru-radiko -ig- estas 'machen', 'veranlassen' .
La signifo de la konstru-radiko -iĝ- estas 'werden', 'in einen Zustand übergehen’ .

Ekzemplaj frazoj kun la verboj igi kaj iĝi:
La misa reago de Hugo igis lian bopatrinon, bati lin.
Aplikata ĉiun tagon dum jaroj, Esperanto iĝis vera lingvo.

Facila estas la uzo de -ig- kaj -iĝ- malantaŭ radikoj, kiuj ne estas verboj:

doktoro:	doktorigi	zum Doktor machen	doktoriĝi	Doktor werden
tago:	tagigi	zum Tag machen	tagiĝi	Tag werden
blanka:	blankigi	weißmachen	blankiĝi	weiß werden
bona:	bonigi	gut machen	boniĝi	gut werden
for:	forigi	entfernen	foriĝi	verschwinden
tro:	troigi	"allzu machen", übertreiben	troiĝi	Überhand nehmen
unu:	unuigi	vereinen	unuiĝi	sich vereinen
al:	aligi	hinzufügen; anschließen	aliĝi	sich anmelden
kun:	kunigi	zusammenfügen	kuniĝi	sich zusammenfinden
ek-:	ekigi	starten	ekesti = estiĝi	entstehen (nicht: *ekiĝi)

Malfacila estas la uzo de -ig- kaj -iĝ- malantaŭ radikoj, kiuj estas verboj.

Unue oni devas scii, ĉu la verbo povas (ne: devas) havi objekton: tiam la verbo estas transitiva,
aŭ ĉu la verbo ne povas havi objekton: tiam la verbo estas netransitiva.
Bedaŭrinde estas malfacile, lerni por ĉiu nova verbo, ĉu ĝi estas transitiva aŭ netransitiva.

Regulo 1:
Se verbo estas transitiva, tiam ĝia netransitiva formo havas la sufikson -iĝ-:
"Kiam mia patrino naskis min, mi naskiĝis."

Regulo 2:
Se verbo estas netransitiva, tiam ĝia transitiva formo havas la sufikson -ig-:
"Mia onklo mortis, ĉar tro da alkoholo mortigis lin."

Pliaj ekzemploj:

komenci	(etw.) beginnen	(transitiva)		komenciĝi	(selbst) beginnen	(netransitiva)
fini	beenden	(transitiva)		finiĝi	enden	(netransitiva)
nomi	nennen	(transitiva)		nomiĝi	heißen	(netransitiva)
rompi	kaputt machen	(transitiva)		rompiĝi	kaputt gehen	(netransitiva)
solvi	lösen	(transitiva)		solviĝi	sich lösen	(netransitiva)
fali	fallen	(netransitiva)		faligi	"fallen machen", zu Fall bringen, fällen	(transitiva)
sidi	sitzen	(netransitiva)		sidigi	setzen	(transitiva)
stari	stehen	(netransitiva)		starigi	stellen	(transitiva)
daŭri	dauern	(netransitiva)		daŭrigi	andauern lassen, fortsetzen	(transitiva)
kuŝi	liegen	(netransitiva)		kuŝigi	legen	(transitiva)

<14.1>
Bv. legi pli pri la sufiksoj -ig- kaj -iĝ-, unue en la vortaro kaj due en la gramatiko.

Trie enmetu la sufiksojn -ig- aŭ -iĝ- - aŭ neniun konstru-radikon! - en la sekvantajn frazojn.
(Se temas pri verbo, apliku la suprajn regulojn.)

Profesoro povas doktor{?}i studinton, kiu do doktor{?}as.

<14.2>
Komplet{?}u la frazojn, por ke ili komplet{?}u!

<14.3>
{?}i patro premas ne, esti patro tamen tre.

<14.4>
Post la unua ekzemplero la laboro daŭr{?}u, por verki duoblaĵon, do daŭr{?}u ĝin!

<14.5>
La instruisto komenc{?}as la instru-horon; ĝi komenc{?}as je la 9a.

<14.6>
Tiu ĉi afero, kostonta duoblan sumon, devas nun fin{?}i; mi dev{?}os iun, fin{?}i ĝin.

<14.7>
Se vi duobl{?}os la kostojn, vi duon{?}os nian monon.

<14.8>
Bv. skani la kurs-anoncon kaj pend{?}u ĝin al la muro!

<14.9>
Bonvolu sid{?}i vin! / Bonvolu eksid{?}i! / Sid{?}u apud min!

<14.10>
Kiel vi nom{?}as vin? Kiel vi nom{?}as?

<14.11>
Bv. star{?}i la botelon sur la tablon!

<14.12>
Se ne sufiĉe frue multaj personoj al{?}os al la kurso, oni nul{?}os ĝin.

<14.13>
Kiu jam gast{?}is ĉe Esperantistoj, ankaŭ mem volonte gast{?}os aliajn.

<14.14>
Dum geedz{?}o la viro edz{?}as kaj la virino edzin{?}as.

<15.0>
Ŝercbildo:
La amato sub la lito

Diru, kion oni vidas sur la ŝercbildo, kio ĵus okazis kaj kio ĝuste nun okazas!

"Por vi, estas via edzino!"

Oni vidas:
<15.1>
(lit, ĉe-est, vir, virin, verŝajn, geedz)

<15.2>
(ili, ne, dorm)

<15.3>
(edzin, bel, blondulin, apenaŭ, vestit, mallong, noktovesto)

Ĵus okazis:
<15.4>
(subit, telefon, ekson)

<15.5>
(edzin, tuj, pren, telefon, aŭdil, demand, kiu, telefon)

<15.6>
(Post kiam, aŭskult, respond, dir, "Por vi, estas via edzino")

<15.7>
(edz, kompren, nenio)

Ĝuste okazas:
<15.8>
(jen, ven, mano, kun, part, de, noktovest, de sub, lit, pren, telefon, aŭdil)

<15.9>
(Do, klar, ke, sin kaŝ, amato, tie, kaj, ke, edzin, ties, amatin)

<15.10>
(edz, hav, grandeg, okul, ĉar, sent, fort, ŝok)

<16.0>
Problemoj, eldoni propran verkon de literaturo

<16.1>
Ĉu vi volas, ke libro, verkita de vi, havu sukceson?
Se jes, tiam vi devos solvi tri ĉefajn problemojn.

Verki la libron, estas nur la unua problemo, malfacila afero, klare:
unue vi devas elekti interesan temon.
Se la temo rilatas al iu scienco, vi devas esti sperta en tiu fako ktp.

<16.2>
Post kiam vi verkis la tekstojn, komenciĝas la dua problemo: produkti la libron.
Tre malfacila afero, klare: unue vi serĉas eldonejon.
Vi estas bonŝanca kaj trovas iun, al kiu vi do portas vian verkon.
Sed la eldonisto demandas la kritikiston, kion tiu opinias,
kaj poste konsilas al vi, plian fojon redakti aŭ tute ŝanĝi partojn,
kaj vi povas perdi multan tempon, plibonigante viajn tekstojn, ĝis kiam vi ambaŭ konsentas.
Restas presi la libron por produkti ĝin, sed ne pensu, ke tio estas la fino.

<16.3>
La tria kaj plej granda problemo estas, vendi la libron, kaj kredu: tio estas ege malfacila.
Nome, komerci signifas militi. Ĉiuj aliaj eldonejoj kaj libroj estas la malamiko,
dum vi per ĉia maniero donas al sufiĉe multaj homoj la certecon,
ke nur via libro havas la plej altan valoron por ili.

<16.4>
Tamen komprenu bone:
Via celo fakte estas, ke la homoj aĉetu vian libron, ne, ke ili ankaŭ legu ĝin!
Ankaŭ mi havas tre multajn librojn en miaj ŝrankoj, kiujn mi neniam legis.
Kelkaj estas eĉ en Esperanto, kiun mi iam volis eklerni ...

<17.0>
Respondu la sekvantajn demandojn pri la supra teksto:

<17.1>
Kiom da ĉefaj problemoj vi devas solvi, ĝis kiam aperas libro verkita de vi?

<17.2>
Kio estas la unua problemo?

<17.3>
Kia oni devas esti, se la libro havas temon el iu scienco?

<17.4>
Kio estas la dua problemo?

<17.5>
Kion oni devas unue serĉi?

<17.6>
Kiel povas reagi la eldonisto?

<17.7>
Kio estas la tria problemo?

<17.8>
Kiu problemo kaŭzas la plej malfacilan laboron?

<17.9>
Kion signifas komerci per mem verkita libro?

<17.10>
Kion oni diru al homoj, kiujn la libro ŝajne iom interesas?

<17.11>
Kion iuj, aĉetinte la libron, eble tamen ne faros per ĝi?

<18.0>
Ekzerca dialogo kun indikoj de tempopunktoj (dato kaj tagotempo) kaj de daŭro,
kompletigu la sekvantajn frazojn!

Temo: La horaro de ĉiutaga Esperanto-kurso

<18.1>
Kiel longe vi jam lernas Esperanton?

Do, tiu kurso daŭris {eine ganze Woche}!
Tiam oni devas esti sufiĉe lernema.

Vi tute pravas. Se oni nur unufoje en la semajno lernas Esperanton,
tiam oni {die Woche danach} jam forgesis ĉion.

<18.2>
Ĉu la kurso daŭris ankaŭ {den ganzen Tag}?

Do, vi lernis ĉiutage {4 Stunden}, nome, {von 8 bis 12 Uhr}.
Mi vere laŭdas tiun metodon!

<18.3>
Kaj ekde kiam vi bone paroladas kiel nun?

Ne diru! Ĉu nur {1 Jahr danach}? Tiam vi vere havas grandan povon por lerni lingvojn.

Interese, mi komprenas. –
Kioma horo estas nun?

Ĉu jam? Ho, pardonon, tiam mi devas iri. Ĝis la revido!

<19.0>
Kompletigu la sekvantajn frazojn por ripeti la novajn vortojn!

<19.1a>
(La respondanto Hugo estu viro!)